(Nhiếp ảnh Hà Nội) Làng nghề Nhiếp ảnh Lai Xá, xã Kim Chung, huyện Hoài Đức, cách trung tâm Hà Nội khoảng 15km về phíaTây, là nơi ra đời bộ môn nhiếp ảnh sớm nhất của lịch sử nhiếp ảnh Việt Nam, từ cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20.
Đình làng
Theo sử sách, cụ Đặng Huy Trứ là người đầu tiên đưa nhiếp ảnh vào Việt Nam sau một lần đi sứ sang Trung Quốc năm Ất Sửu – 1865. Năm 1869, cụ Đặng Huy Trứ mở hiệu ảnh mang tên Cảm Hiếu Đường, hiệu ảnh đầu tiên của Việt Nam tại phố Thanh Hà, nay là phố Ngõ Gạch, Hoàn Kiếm, Hà Nội. Vì chiến tranh nên Hiệu ảnh Cảm Hiếu Đường chỉ tồn tại trong 4 năm. Đến năm 1890, khi cụ Nguyễn Đình Khánh được người chú ruột đưa ra Hà Nội học nghề ảnh tại cửa Hiệu Chu Dương của người Hoa. Được biết năm 1892, cụ Nguyễn Đình Khánh, sinh năm Giáp Tuất 1874, người thôn Lai Xá đã mở hiệu ảnh chụp chân dung đầu tiên lấy tên là Hiệu ảnh Khánh Ký ở phố Hàng Da, Hoàn Kiếm, Hà Nội.
Thợ chấm sửa ảnh theo cách truyền thống
Trong nhiều năm qua, những người con của làng Lai Xá đi khắp nơi mở hiệu ảnh mưu sinh, lập nghiệp. Hiện nay, khoảng 80% gia đình ở làng Lai Xá có người làm nghề ảnh; cũng có nhiều người được phong tặng danh hiệu nghệ sĩ nhiếp ảnh, nghệ nhân nhiếp ảnh… Có thể nói nghề nhiếp ảnh làng Lai Xá phát triển rực rỡ nhất vào giữa thế kỷ thứ 20. Năm 2003, làng Lai Xá được Nhà nước công nhận danh hiệu Làng nghề Nhiếp ảnh truyền thống duy nhất ở Việt Nam; và cụ Khánh Ký được suy tôn là ông tổ nghề của làng. Hàng năm, cứ vào ngày 20 tháng 4 âm lịch, ngày giỗ ông tổ nghề Khánh Ký, người dân Lai Xá khắp nơi lại tấp nập trở về làng rất đông vui, nhộn nhịp để tưởng nhớ, suy tôn nghề nghiệp tổ tiên.
Bà con dân làng và du khách tham quan Bảo tàng
Nhà văn, Nhà sử học Terry Bennett người Anh chuyên sưu tập & nghiên cứu về nhiếp ảnh đã đến thăm Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá
Cũng trong năm 2003, Cân lạc bộ Nhiếp ảnh Nguyễn Đình Khánh ra đời có 28 thành viên do anh Nguyễn Văn Thắng, Trưởng thôn được bầu làm Chủ nhiệm, anh Nguyễn Đức Căn là Phó Chủ nhiệm. Với sự giúp đỡ, chỉ bảo tận tình của các NSNA Hồng Trọng Mậu, NSNA Phạm Thành và NSNA Văn Phúc, anh em trong Câu lạc bộ tích cực đi sáng tác và tham gia dự thi các cuộc thi và triển lãm ảnh của Hội Nhiếp ảnh Nghệ thuật Hà Nội và Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam… Đến nay CLB Nhiếp ảnh Nguyễn Đình Khánh đã có nhiều thành viên trở thành hội viên Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam và hội viên Hội Nhiếp ảnh Nghệ thuật Hà Nội.
CLB Nhiếp ảnh Nguyễn Đình Khánh họp tổng kết năm 2019 tại Bảo tàng
Ba năm gần đây, bà con dân làng Lai Xá tự nguyện đóng góp kinh phí xây dựng Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá gồm 2 tầng với diện tích trưng bày gần 300m2 nằm ngay giữa làng, gần Đình Đụn. Bà con dân làng bầu NSNA Nguyễn Văn Thắng, Chi hội trưởng Chi hội Nhiếp ảnh Hà Tây, Chủ nhiệm Làng nghề Nhiếp ảnh Lai Xá kiêm Chủ nhiệm Câu lạc bộ Nhiếp ảnh Nguyễn Đình Khánh làm Giám đốc Bảo tàng và NSNA Nguyễn Anh Tuấn (Tuấn Lai), Phó Chi hội trưởng Chi hội Nhiếp ảnh Cầu Giấy làm Phó Giám đốc Bảo tàng. Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá được khai trương chính thức ngày 15/5/2017 tại làng Lai Xá, xã Kim Chung, huyện Hoài Đức nhân kỷ niệm 125 năm Làng nghề Nhiếp ảnh Lai Xá, 1892 – 2017.
NSNA Nguyễn Văn Thắng, Giám đốc Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá chia sẻ: “Bảo tàng của làng chúng tôi không cần lớn lắm, nhưng quan trọng nhất là cách bài trí nội thất bên trong và cách thức tổ chức chuyên nghiệp. Chúng tôi cũng lo lắng làm sao duy trì và nuôi dưỡng, tạo ra một Bảo tàng sống động trong bối cảnh mới của nghề ảnh, biến nơi đây trở thành một điểm du lịch độc đáo của Hà Nội.”.
Một góc Bảo tàng
Tôi đến thăm Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá vào một ngày đẹp trời. NSNA Nguyễn Văn Thắng, Giám đốc Bảo tàng, Chủ nhiệm CLB Nhiếp ảnh Nguyễn Đình Khánh; NSNA Nguyễn Đức Căn, Chi hội trưởng Chi hội Nhiếp ảnh Xứ Đoài, Phó Chủ nhiệm CLB Nhiếp ảnh Nguyễn Đình Khánh; anh Nguyễn Văn Sơn, Phó Chủ nhiệm CLB Nhiếp ảnh Nguyễn Đình Khánh; cùng các anh em đón tiếp thật thân tình, cởi mở. Các anh dẫn tôi đi xem và giới thiệu rất chi tiết với vẻ đầy tự hào hiện trên từng khuôn mặt. Tôi thật ngạc nhiên trước nhiều hiện vật quý mà bà con dân làng đang còn ở Lai Xá cũng như những người đã đi lập nghiệp ở các tỉnh thành trên cả nước hiến tặng Bảo tàng. Tôi cũng thấy vui lây với niềm vui chung của bà con nơi đây.
NSNA Nguyễn Văn Thắng vừa hướng dẫn tôi tham quan Bảo tàng vừa giới thiệu: “Tầng 1 của Bảo tàng phục dựng mô hình phòng chụp cổ với máy ảnh hộp vuông bằng gỗ cỡ lớn 13×18, nhãn hiệu Union, sản xuất tại Pháp, được đặt trên giá 3 chân bằng gỗ có khăn trùm đen để ngắm “trực tiếp”. Phía trước là đèn chiếu sợi đốt công suất lớn và phông màn vẽ hàng hiên, vuờn hoa… nhằm mục đích nếu du khách tham quan có yêu cầu, chúng tôi sẽ bố trí nghệ nhân của làng chụp và làm ảnh theo cách truyền thống để khách tham quan có thể khám phá, trải nghiệm thực tế. Ngoài ra, gian ngoài làm phòng trưng bày ảnh nghệ thuật của CLB Nhiếp ảnh Nguyễn Đình Khánh sẽ được luân chuyển theo thời gian. Tầng 2 dành trưng bày những máy ảnh cổ, ống kính, máy phóng, máy sấy, khay thuốc, màu tô, bút chấm và các dụng cụ đồ nghề khác, cùng với các tài liệu về làng nghề. Trên vách tường là những pano, mỗi chiếc đều in hình từng cửa hiệu và câu chuyện về lịch sử của nó v.v… để du khách hiểu hơn về nhiếp ảnh thời xa xưa; thời chụp ảnh bằng film kính, film miếng của các thế hệ đi trước.”.
Đoàn khách ITALIA đến thăm bảo tàng
Anh Chac les quốc tịch Mỹ đang trải nghiệm chụp ảnh tại bảo tàng Nhiếp ảnh Lai xá
Được biết từ ngày khai trương Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá đến nay, Bảo tàng đã đón được nhiều du khách trong nước và quốc tế. Ngày 25/12/2019, Nhà văn, Nhà sử học Terry Bennett người Anh chuyên sưu tập & nghiên cứu về nhiếp ảnh đã đến thăm Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá. Đoàn khách Italia đến thăm Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá ngày 28/12/2019 và đoàn đã bầy tỏ sự ngưỡng mộ truyền thống văn hóa của Làng nghề Nhiếp ảnh Lai Xá. Đoàn còn đến thăm gia đình ông Phạm Văn Nên, một trong những gia đình ở Làng nghề Nhiếp ảnh Lai Xá có 4 đời kế tiếp làm nghề ảnh. Ngày 18/02/2020, anh Chac les, quốc tịch Mỹ đến tham quan Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá và đã trải nghiệm chụp ảnh tại Bảo tàng v.v…
Đàn khách ITALIA đến thăm gia đình ông Phạm Văn Nên một gia đình ở Làng nghề nhiếp ảnh Lai Xá có 4 đời kế tiếp làm nghề ảnh
Biết dân làng xây dựng Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá, vợ chồng chủ Hiệu ảnh Mỹ Lai ở TP Hồ Chí Minh, người gốc Làng Lai Xá đã hiến tặng kỷ vật quý của gia đình, góp phần nhỏ vào Bảo tàng. Có được thông tin này, NSNA Nguyễn Văn Thắng, Giám đốc Bảo tàng lập tức tổ chức vào TP Hồ Chí Minh để đón nhận kỷ vật quý. Ngày 24/02/2020 tại Hiệu ảnh Mỹ Lai, số 356 Phan Đình Phùng, quận Phú Nhuận, TP Hồ Chí Minh, NSNA Nguyễn Văn Thắng, Giám đốc Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá cùng ông Nguyễn Đức Vượng và bà Nguyễn Thị Mỹ Loan chủ Hiệu ảnh Mỹ Lai đã ký kết văn bản giao nhận hai máy ảnh gỗ cổ. Sau đó hai máy ảnh gỗ cổ được chuyển về Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá. Sáng ngày 01/3/2020 Ban Lãnh đạo thôn Lai Xá, Ban Tổ chức Lễ hội thôn Lai Xá năm Canh Tý – 2020 cùng bà con dân làng đến Bảo tàng Nhiếp ảnh tham quan hai máy ảnh gỗ cổ do gia đình ông Nguyễn Đức Vượng, bà Nguyễn Thị Mỹ Loan hiến tặng.
Sau khi ký văn bản giao nhận máy ảnh ông Nguyễn Văn Thắng, Giám đốc Bảo tàng cùng với ông Nguyễn Đức Vượng và bà Nguyễn Thị Mỹ Loan và ông Tuấn (em ông Vượng) bắt tay vui vẻ
Lãnh đạo thôn Lai Xá cùng bà con dân làng đến Bảo tàng tham quan hai máy ảnh gỗ cổ
NSNA Nguyễn Anh Tuấn, Phó Giám đốc Bảo tàng trao đổi với ông Phạm Văn Hùng về máy ảnh cổ
Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá góp phần gìn giữ và phát huy nghề truyền thống của quê hương. Hy vọng Bảo tàng sẽ thu hút và thật hấp dẫn cho những người yêu thích, tìm hiểu về nhiếp ảnh. Sự ra đời của Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá bên cạnh Bảo tàng Nguyễn Văn Huyên, Gallery ảnh của NSNA Nguyễn Anh Tuấn, Đình làng… và những thế mạnh về di sản văn hoá truyền thống của làng sẽ góp phần đưa Làng nghề Nhiếp ảnh Lai Xá sớm trở thành một điểm đến văn hóa – du lịch – làng nghề mới của thành phố Hà Nội.
